کیوسک؛ اعتیاد

اردیبهشت ماه امسال حمیدرضا صرامی مدیرکل سابق دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر گفته بود که چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفر مصرف‌کننده مستمر و غیرمستمر مواد مخدر در کشور وجود دارد. این در حالی است که سن مصرف مواد روز به روز پایین تر می‌آید، به حدی که سال گذشته سلمان ذاکر، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس اعلام کرده بود که سن اعتیاد به 10 سال رسیده است. همچنین دبیر ستاد فرهنگی و اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی، ماه گذشته اعلام کرد که استعمال دخانیات در بین دختران نوجوان رشد ۱۳۳ درصدی داشته است.
این آمارها نشان دهنده همان سرعت موجی است که ابتدای گزارش به آن اشاره کردم. افزایش اعتیاد در ایران به مسئله‌ای نگران کننده تبدیل شده که عوامل زیادی مثل اجتماعی، فرهنگی، دسترسی آسان‌ به مواد مخدر، فقر و عدم توانمندی اقتصادی، مسائل روانی و هزاران مشکل دیگر، بستگی دارد. مثلا زمانی که در خیابان در حال قدم زدن هستیم، اکثرا نوجوانانی را می‌بینیم که دور هم در حال سیگار کشیدن هستند. در اینجا دو سوال مطرح می‌شود؛ اول اینکه چرا به جای سیگار کشیدن مشغول تفریح دیگری نیستند؟ دوم اینکه آیا آن کاغذ لوله شده لای انگشتان آن‌ها واقعا سیگار است؟ جواب سوال اول را باید این‌طور داد که این روزها تفریح جوانان به شدت کم است. کافه و سینما و تئاتر گران شده است. اغلب جوان‌ها بیکارند. امید به زندگی کم شده است. حالا دنبال چیزی می‌روند که کمی ذهن‌شان را از دغدغه‌ها خالی کند. حال به جواب دوم می‌رسیم؛ سیگار دیگر پاسخگوی این فشارها نیست. «گل» طور دیگری حالشان را عوض می‌کند.
مواد مخدرِ محرک مثل «گل»، «ماشروم» یا «کوکائین» و «شیشه» زیر زبان جوان‌ها مزه کرده و سخت می‌توان این مواد را از آن‌ها جدا کرد. اما این مواد چه بر سر روان می‌آورد؟ افزایش استرس، افسردگی، اضطراب، تغییرات شخصیتی، مشکلات رفتاری، کاهش توجه و تمرکز، اختلال در کارایی و ارتباطات روزمره تنها یکسری از مواردی هستند که با مصرف این مواد محرک بر سر روان فرد می‌آید. به همین دلیل ترک اعتیاد در افرادی که این نوع از مواد را مصرف می‌کنند، بسیار سخت‌ است. از این رو، در این قسمت «کیوسک»، حمید میرزایی مفصل درباره این نوع مواد، فرق آن‌ها با مواد مخدر قدیمی، ترک اعتیاد و چگونه به یک فرد معتاد کمک کنیم صحبت کرده است.

روان درمانی در ترک اعتیاد

اعتیاد خلاقیت و پویایی فرد مبتلا را در ابعاد متفاوت زندگی فردی و اجتماعی تحت الشعاع قرار می‌دهد و ناهنجاری‌های روحی بسیاری را در کنار عوارض جسمی فراوان برای فرد بیمار به همراه دارد تا جایی که تمامی ابعاد زندگی بیمار مبتلا به اعتیاد مختل گردیده و در کنار آسیب به خود فرد و خانواده او، جامعه نیز متضرر خواهد شد.
در این بین بسیاری از متخصصین بر روان درمانی و تاثیرات عمیق آن بر درمان قطعی اعتیاد اذعان دارند چراکه بیماری اعتیاد بیش از وابستگی جسمی فرد بیمار، به نوعی وابستگی روانی به مواد مخدر و مواد محرک برای فرد بیمار ایجاد کرده است. براین اساس اصلی ترین و درواقع فصل الختام ترک اعتیاد را باید در روان درمانی و تقویت روحی فرد بیمار برای مقابله با وسوسه اعتیاد دانست.
درمان روانشناختی، بخش مهم و ضروری از درمان و ترک اعتیاد است چرا که این بیماری علاوه بر جسم، روان فرد را نیز متاثر می نماید و به همین دلیل درمان آن بسیار پیچیده است. طبق تعریف کمیسیون بهداشت جهانی، اعتیاد به مواد مخدر، مسمومیت حاد یا مزمن است که حال شخص و اجتماع را متضرر می کند. این مسمومیت حاصل مصرف داروی طبیعی و صنعتی است و مصرف آن عوارض جسمی و روحی دارد. به همین دلیل، بررسی این تعریف نشان می دهد که روانشناسی اعتیاد برای رفع عوارض روحی به میزان درمان جسمی و رفع عوارض جسمی اهمیت دارد.

اهمیت درمان‌گر اعتیاد

روانشناسی اعتیاد باید توسط درمانگر متخصص این امر انجام شود. اما تخصص او تنها لازمه موفقیت فرایند درمانی پیشنهادی نیست. در اصل درمانگر تنها عضوی از یک گروه است که برای بهبودی فرد مبتلا تلاش می‌کند. تک به تک اعضای این گروه باید با نهایت انگیزه و تلاش، برای بهبودی فرد تلاش کنند. پزشک معالج، اعضای کادر درمانی، اعضای خانواده و دوستان از جمله سایر اعضای این گروه هستند. برای درمان یک فرد مبتلا، یک درمانگر علاوه بر این که بایستی تخصص و تجربه کافی را در این زمینه داشته باشد، باید با عشق و صبوری به بیمار خود در طی نمودن مراحل درمانی کمک کند. از طرف دیگر ما نیز به عنوان کسی که با فرد معتاد در ارتباط هستیم باید این را بدانیم که چگونه به یک فرد معتاد کمک کنیم تا در روند ترک اعتیاد انگیزه خود را از دست ندهد.

اهمیت زیادی دارد که فرد مبتلا به درمانگر خود اعتماد داشته باشد و او را به عنوان درمانگر بپذیرد. در صورتی که درمان توسط یک درمانگر مجرب با همکاری سایر کادر درمانی متعهد و متخصص، با شیوه درست انجام شود و فرد مبتلا انگیزه و همکاری لازم را با کادر درمان داشته باشد، می توان در زمان مناسبی به نتیجه مطلوب دست یافت و فرایند ترک اعتیاد را تکرار نکرد. یک روان درمانگر اعتیاد، مراحل درمان را به فرد مبتلا و خانواده او توضیح می دهد و به آن ها آگاهی و آموزش لازم را می دهد تا با تعدیل انتظارات و بردباری، فرایند درمان را دنبال کرده و از فرد مبتلا پشتیبانی نمایند.

آیا می توان موفقیت روان درمانی اعتیاد را تضمین نمود؟

طبیعتا مانند هر نوع درمان دیگری، تضمین موفقیت یا اثربخشی مطلق در روان درمانی اعتیاد وجود ندارد و این مهم به عوامل مختلفی از جمله آمادگی و تعهد فرد نسبت به درمان، میزان و شدت اعتیاد، حمایت اجتماعی و خانوادگی، نوع درمان و کیفیت روان درمانی بستگی دارد. بنابراین، هرچند روان درمانی می‌تواند به طور قابل توجهی در موفقیت ترک اعتیاد کمک کند، اما تضمین موفقیت یا اثربخشی آن در همه موارد و با همه افراد ممکن نیست.

هر چند که به قول تبلیغات تلویزیونی اعتیاد بیماری خانمان‌سوز است و تاثیرات زیان‌باری در جامعه دارد اما با برنامه ریزی و سیاست درست می‌توان آن را در جامعه کنترل کرد. در واقع مسئولین با برنامه ریزی کلان، عموم مردم با نحوه برخورد و کمک رسانی می‌توانند جلوی بروز فاجعه بیشتر را در این زمینه بگیرند. در واقع سهم ما این است که در مرحله اول کمک کنیم تا افراد کمتری به آن دچار شوند و در مرحله دوم با افزایش آگاهی خود در این زمینه دریابیم که چگونه به یک فرد معتاد کمک کنیم و او را در ترک اعتیاد همراهی کنیم.