در قسمت اول مطالعۀ اجمالی و مقدماتی فعالیتهای مرتبط با موضوعات زنان در ایران، به مرور وضعیت و تاریخچۀ انجمنها، پژوهشکدهها و رشتۀ مطالعات زنان در ایران پرداختیم. در قسمت دوم، وضعیت نشریات پژوهشی و کتب چاپشده در این زمینه را مرور خواهیم کرد.
مکنون (1389) بر این مسئله تأکید میکند که اغلب تحقیقات و تألیفات انجامشده در موضوعات زنان در ایران، به دنبال فشارهای بینالمللی برای پیشرفت در مسیر حل و فصل مسائل زنان انجام گرفتهاند و لذا زمینهیابی و پژوهش عمیق و جامعی در باب این مسایل در جامعۀ ایرانی انجام نشده است. این پژوهشگر پس از بررسی کیفی 5265 اثر تألیفی در حوزۀ زنان که در سالهای 1363 تا 1384 نگاشته شده‌اند، تأکید میکند که پژوهشها یا براساس قواعد نظری، انتزاعی و فردی انجام شدند و توصیههایی کلی را بدون در نظر گرفتن شرایط و قابلیت اجرا ارائه کردند یا این که شامل تحقیقات میدانی و آسیبشناسیهای موردی و کوتاهمدت بودند و نتایج حاصل را به شکل راهبردهای بلندمدت مطرح کردند. در نتیجه، مشکلات فردی و معضلات اجتماعی زنان نه تنها عملاً کاهش نیافت بلکه گاهاً منجر به اتخاذ راهکارهایی پرهزینه و بیفایده شد که دردی را از کسی دوا نکرد.
با این حال، با در نظر گرفتن تمام این نواقص، بررسی نشریات علمی مرتبط با موضوع زنان در ایران، حاکی از این است که اغلب، مقالاتی با موضوعات جالب توجه در این نشریات چاپ میشود که علیرغم فقدان انسجام در مسیر پژوهشها، نشانۀ علاقهمندی نویسندگان و پژوهشگران زن و مرد ایرانی به مسایل روز زنان است.
فصلنامۀ مطالعات زن و خانواده– صاحب امتیاز: پژوهشکدۀ خانواده دانشگاه الزهرا
این فصلنامه از تاریخ آذر ماه 1392 هم به صورت الکترونیکی و هم چاپی منتشر شده و دسترسی به محتوای آن آزاد است. بررسی محتوای شمارههای اخیر فصلنامه حاکی از مشارکت هم نویسندگان و پژوهشگران زن و هم مرد در نگارش مقالات نشریه است. در این نشریه به میزان قابل توجّهی به مسالۀ تجربۀ زیستۀ افراد در مسایل مختلف پرداخته شده است. علاوه بر این، مقالاتی با موضوعات فقهی و حقوقی زنان و خانواده، اثر آسیبشناسیهای روانشناختی مختلف (مانند پارانویا، اختلال دوقطبی و غیره) بر کیفیت و پایداری زندگی زناشویی، اثر آموزش مهارتها در توانمندسازی زنان، زنان سرپرست خانوار و کودک همسران و سایر موضوعات باارزش دیگر در شمارههای مختلف منتشر شده‌اند.
مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان– صاحب امتیاز: پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا
این نشریه از سال 1382 و در ابتدا با عنوان مطالعات زنان منتشر شده است. مجله شامل مقالههایی در حوزههای جامعهشناسی، روانشناسی، اقتصاد، مدیریت، سیاست و توسعه با محوریت زنان و جنسیت بوده و دسترسی به مقالات آن آزاد است. بررسی شمارههای اخیر این نشریه حاکی از انتشار مقالات ارزشمندی با موضوع تجربۀ زیستۀ زنان از شاغل بودن، فرزندناخواهی، زندگی در محلات پایین شهر، بیوگی، خشونت خانگی، کودک همسری و غیره بود.
زن در توسعه و سیاست– صاحب امتیاز: مرکز مطالعات زنان و خانواده دانشگاه تهران
فصلنامۀ زن درتوسعه و سیاست به طرح مباحث اجتماعی، رفتاری، اقتصادی و سیاسی مربوط به زنان ایران میپردازد. این نشریه در سال 1382 از کمیسیون نشریات علمی کشور درجه علمی-پژوهشی دریافت کرده است. بررسی آخرین شمارههای منتشرشده، حاکی از چاپ مقالات ارزشمند تألیف شده توسط پژوهشگران زن و مرد بود. دو ویژگی بسیار مهم در مورد این نشریه، پرداختن به مسایل مدرن روز (مانند اثر فقر بر کنشگری سیاسی زنان؛ اثر تقسیم کار در خانه بر رفتار باروری زنان؛ ارائۀ مدل کارآفرینی دیجیتال برای کار زنان در خانه؛ و توانمندسازی زنان در حکمرانی و غیره) و انتشار مقالاتی در مورد اقوام و شهرهای مختلف ایرانی هستند. با توجه به این که یکی از مسایل مهم حوزۀ زنان در ایران، مبهم بودن مسایل زنان ایرانی از گروهها و اقوام مختلف است، مرور سیستماتیک شمارههای چنین نشریاتی ممکن است به روشنتر شدن مسئله کمک کند.
زن در فرهنگ و هنر– صاحب امتیاز: مرکز مطالعات زنان و خانوادۀ دانشگاه تهران
این فصلنامه دارای درجۀ علمی است و از سال 1388 تا به امروز منتشر شده است. همانند نشریات پیشین، مقالات آن واجد دسترسی آزاد برای خوانندگان هستند. در بیان اهداف نشریه گفته شده “اولین نشریۀ دانشگاهیست که به طرح مباحث فرهنگی و هنری با رویکرد جنسیتی میپردازد و هدف آن فراهم ساختن بستری مناسب جهت عرضۀ مقالات نوآورانه در این حوزه میباشد”. ویژگی برجستۀ نشریه، بررسی شیوۀ بازنمایی هویت و تصویر زنان، هم در آثار متعلق به اعصار مختلف و هم کشورهای مختلف است”.
پژوهشنامۀ زنان– صاحب امتیاز: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (گروه مطالعات زنان و خانواده)
این فصلنامه با امتیاز علمی پژوهشی، از سال 1398 منتشر شده و مقالات ارزشمندی را با موضوعاتی از قبیل موانع کارآفرینی زنان عضو هیات علمی، سنخشناسی زنان کارآفرین، مسایل مرتبط با طلاق عاطفی و تجربۀ زیستۀ بیفرزندی اختیاری و غیره، در اختیار خوانندگان قرار میدهد.
فصلنامۀ روانشناسی زن– صاحب امتیاز: انجمن ایرانی مطالعات زنان
اولین شمارۀ این نشریۀ علمی پژوهشی در سال 2020 منتشر شده و نشریه مقالاتی به زبان انگلیسی و فارسی و از نویسندگان کشورهای مختلف را با دسترسی آزاد چاپ میکند. درونمایۀ مقالات این نشریه، عمدتاً مشکلات روانشناختی و بالینی زنان، آثار آن بر کیفیت زندگی و مقایسۀ اثربخشی رویکردهای مختلف در کاهش آثار ناشی از این آسیبهاست. در آخرین شمارۀ نشریه مقالاتی با عناوین مداخلۀ بهبود تابآوری در جریان طلاق، اثر ارتقای کیفیت خواب بر عملکرد جنسی، مداخلاتی برای مادران دارای کودکان معلول ذهنی یا مراقبین بیماران مبتلا به دمانس، مداخله برای زنان در معرض خشونت خانگی، مداخله در افسردگی پس از زایمان و اثر جراحی زیبایی بر کیفیت زندگی و اعتماد به نفس زنان را میخوانیم.
فصلنامۀ زن و جامعه– صاحب امتیاز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت
این نشریۀ علمی پژوهشی از سال 1385 منتشر شده است. مقالات باارزشی با موضوعات متنوع مانند ورزش قهرمانی زنان، مساله قضاوت توسط زنان، اثر تنوع جنسیتی هیات مدیره بر احساس مسئولیتپذیری اعضا، پیامدهای کودک همسری و تجربۀ زیسته در مورد فرزندپذیری و غیره به صورت آزاد در دسترس خوانندگان قرار دارند.
روانشناسی فرهنگی زن (با عنوان قبلی زن و فرهنگ)- صاحب امتیاز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز
فصلنامۀ علمی پژوهشی که از سال 1388 منتشر شده است. در این نشریه هم مقالاتی در مورد اثربخشی انواع مداخلات و مدلهای درمانی بر بهبود سلامت روان زنان و دختران به صورت دسترسی آزاد در اختیار خوانندگان علاقهمند قرار میگیرد.
پژواک زنان در تاریخ
این نشریۀ علمی تخصصی از سال 1399 و زیرنظر گروهی از اساتید برجستۀ تاریخ، زبانشناسی باستانی، جامعهشناسی و مطالعات فرهنگی دانشگاههای تهران، علامه طباطبایی و پژوهشکدههای دیگر، منتشر شده است. مقالات نشریه حاوی مطالب جالب توجّهی مانند بررسی تصویر و فعالیتهای زنان در آثار تاریخی دوران گذشته است.
کتب چاپشده در زمینههای مرتبط با زنان
ترجمه
طباطبایی امیری و همکاران (1396) پژوهش ارزشمندی را در زمینۀ بررسی کتب ترجمه شده در ایران با محوریت موضوع زنان انجام دادند. کلیدواژههای استفادهشده توسط این گروه، شامل زن، خانواده و فمنیسم بودند. یافتههای پژوهش حاکی از این بود که تعداد 877 جلد کتاب ترجمه شده در حوزۀ زنان درسایت کتابخانۀ ملی ایران فهرست شده‌اند (این تعداد به یقین در سالهای اخیر افزایش داشته است. اما پژوهش جدیدتری که به بررسی محتوای کتب بپردازد، یافت نشد). در میان این تعداد کتاب، رتبۀ اول موضوعی به موضوع خانواده اختصاص داشت. نویسندگان مقاله، علت این مسئله را تحولات جدی اخیر در ساختار خانوادۀ ایرانی میدانند که توجه مترجمان را به خود معطوف کرده است. علت دوم، توجه خوانندگان به کتابهایی با موضوع حل و فصل مسایل زناشویی بوده که موجب انتخاب کتب با این محتوا توسط مترجمان شده است. رتبۀ آخر از نظر تعداد کتب ترجمه شده، متعلق به واژۀ فمنیسم است. به گفتۀ پژوهشگران مقاله، علت این مساله وجود مقاومت در مقابل این واژه در جامعۀ ایرانی و نپرداختن تخصصی و نقادانه به این موضوع است.
نکتۀ قابل توجّه منفی در این پژوهش این بود که تعداد کتب ترجمهشده در زمینۀ تاریخ و ادبیات زنان، بسیار محدود است و در زمینۀ هنر زنان، هیچ اثر ترجمهشدهای ثبت نشده است. بیشتر کتابها، دارای نویسندگان مرد هستند و مترجمان اقبال کمتری به ترجمۀ آثار نویسندگان زن نشان دادهاند اما نکتۀ مثبت این است که حدود نیمی از مترجمان این آثار (45%) زن هستند. کتب ترجمه شده بیشتر چاپ سالهای 2001 و 2004 بودند. روشنی و همکاران (1398) نیز در پژوهش خود، به مسئلۀ بهروز نبودن کتب تخصصی ترجمهشده با موضوع زنان اشاره کردهاند.
از جمله کتابهای بسیار ارزشمند با موضوع زنان که به زبان فارسی ترجمه شده‌اند، کتابهایی مانند روانشناسی زنان: سهم زنان در تجربۀ بشری اثر جانت شیبلی هاید، اتاقی از آن خود اثر ویرجینیا ولف، مانیفست یک فمنیست اثر چیماماندا انگزی آدیچی، جنس ضعیف اثر اوریانا فالاچی و بسیاری از کتب جالب توجّه دیگر است.
نگارش
نتایج جستجوی عناوین کتب فارسی حاکی از این بود که نویسندگان زن و مرد ایرانی، به خصوص در زمینۀ تاریخ، کتب بسیار ارزشمندی را به رشتۀ تحریر درآوردهاند. یک از افراد بسیار فعال در این زمینه، آقای دکتر علی باغدار دلگشاست که پژوهشهای تاریخی ارزشمندی را انجام داده و کتابهایی ازقبیل زن در ایران نو، نشریات دانشجویی زنان در ایران، نامههای زنان ایرانی و کتاب مشروطه، زنان و تغییرات اجتماعی را نگاشته است.
نمونههایی از سایر کتابهای تاریخی با موضوع زنان عبارتند از: نقش زنان در انقلاب مشروطه ایران؛ مروری بر پیشینۀ زنان ایران در دوران تاریخ؛ زن در تاریخ و فرهنگ ایران؛ تاریخ اجتماعی زنان در عصر قاجار؛ سیمای زن در فرهنگ ایران؛ زنان در تاریخ کهن ایران؛ توسعه و ما زنان خاورمیانه؛ پژوهشی دربارۀ خشونت علیه زنان در ایران؛ و دانشنامۀ زنان فرهنگساز ایران و جهان که اثری ارزشمند و تحسینشده از پوران فرخزاد است. انتشارات روشنگران و مطالعات زنان و نشر ثالث، در زمینۀ چاپ کتاب مرتبط با موضوعات زنان، فعالتر از سایرین به نظر میرسند.
از عناوین روانشناختی و جامعهشناختی برجسته در این حوزه، میتوان به کتابهای روانشناسی زن اثر دکتر شکوه نوابی نژاد و کتب دکتر شهلا اعزازی، جامعه شناس، از قبیل فمنیسم و دیدگاهها (مجموعه مقالات) اشاره کرد.
جستجوها حاکی از این بود که کتابهای باارزشی برای دختران نوجوان توسط نویسندگان ایرانی به قلم تحریر درآمدهاند مثل کتاب زنان پیشرو: داستانهایی برای دختران ایرانی که توسط خانمها نظری، سهراب و سلیمانی متین نگاشته شده‌اند.
کتابهایی که گوگل به عنوان عناوین برتر برای مطالعه به زنان ایرانی پیشنهاد میدهد
یکی از سوالهای جالب برای نگارندۀ این مطلب این بود که اگر زنان ایرانی به دنبال خواندن کتابهای پیشنهادی برای خود باشند، با چه فهرستی مواجه خواهند شد. نتیجۀ جستجو شامل این فهرست بود: جسم زن، جان زن اثر کریستین نورتراب؛ زنان زیرک اثرشری آرگو؛ شجاع باش دختر اثر ریشما سوجانی؛ زنان شیفته اثر رابین نوروود؛ مانیفست یک فمنیست؛ اتاقی از آن خود؛ روانشناسی زنان اثر کارن هورنای؛ روانشناسی جنسیت اثر سیمون بویل (بررسی مشخص کرد، چنین کتابی وجود ندارد) و زنانی که با گرگها میدوند.
برخی از کتابهای این فهرست محتوایی آمیخته با مطالب غیرعلمی و تأییدنشده دارند؛ مثل جسم زن، جان زن یا زنانی که با گرگها میدوند. مطالعۀ چنین کتابهایی باورهای اشتباه در مورد زن بودن و جنسیت را در بین خوانندگان ترویج خواهند کرد. برخی دارای محتوای تخصصیتر و کارآمدترند مثل زنان شیفته که مسالۀ وجود نوعی از وابستگی اعتیادگونه در روابط با جنس مخالف را بررسی میکند و مطالعۀ دقیق آن میتواند به حل و فصل برخی از مسایل ارتباطی خوانندگان کمک کند. تعداد بسیار زیادی از کتابهای ترجمه شده، مثل شجاع باش دختر، محتوای انگیزشی و انتزاعی و کلّی دارند. چنین کتابهایی، بدون توجه به جزییات منحصر بهفرد شخصیت و داستان زندگی افراد، بر راهکارهایی کلی برای حل مسایل تأکید میکنند. واتکینز (1396) معتقد است که محتوای انگیزشی، به تفکر انتزاعی دامن میزند و آن را تقویت میکند و به این ترتیب مشکل نشخوار فکری را در افراد ایجاد و تشدید میکند.
به هرحال به نظر میرسد که در زمینۀ معرفی کتابهای مناسب و درست با موضوعات زنان، نقص جدی وجود دارد و لازم است که کتابهای خوب و مفید از طرف کارشناسان و متخصصان مطمئن، شناسایی و معرفی و حتی خوانده و نقد شوند.
سخن آخر
نگاشتن متن اخیر را با هدف شروع بررسی تاریخچه و وضعیت انجمنها، پژوهشکدهها و نشریات و کتب مرتبط با موضوعات زنان در ایران شروع کردم. پیش فرض من این بود که فعالیتهای چندانی در این زمینه انجام نمی‌شوند و با فقر محتوایی و اجرایی گسترده مواجه خواهم شد. اکنون، پس از بررسی اجمالی این موضوع، دو نکتۀ قابل توجّه، اشتیاق مرا برای ادامۀ مطالعه در این زمینه صد چندان کردهاند.
نکتۀ اول این که میزان فعالیتهایی که در حوزۀ زنان در حدود صد سال اخیر انجام شده‌اند و حجم آثار مکتوب، علیرغم فشار افراطیها و متعصبان برای سرکوب زنان و جلوگیری از آموزش و مشارکت آنان، تحسینبرانگیز است. جامعۀ زنان هرگز در این دوران منفعل نبوده و به حد بضاعت خود، در انواع فعالیتهای آموزشی، تحلیل و تفکر و نقد و تلاش برای پیشرفت جامعه مشارکت کرده است. در حال حاضر نیز گروه تخصصی روانشناسی زنان به همت انجمن روانشناسی ایران تشکیل شده است و امید که بتواند بر بخشی از نقایص و ضعفهای موجود غلبه کند و گام مؤثری را در مسیر شناخت روانشناسی زنان ایرانی و بهبود هویت روایتی آنان بردارد.
نکتۀ دوم و شایستۀ سپاس و تحسین این است که مردان در این راه زنان را تنها نگذاشتند و حتی برخی به صورتی منسجم و تخصصی برای گردآوری مستندات تلاشهای زنان و حمایت از مشارکت آنان، کوشش کردهاند.
موانعی هم در این مسیر وجود دارند که با توجه به مسایل پیشتر ذکر شده، میتوان آنها را به این شکل خلاصه کرد:
توجه به مسایل زنان و حقوق آنان در ایران، بیشتر تحت تأثیر تحولات و جنبشهای جهانی، شروع و در واقع تحمیل شد و پیش رفت و بنابراین بیشتر این فعالیتها، تقلیدی نه چندان کامل و ریشهای، از چیزی است که در دنیا اتفاق میافتد. بسیاری از متخصصان حوزههای زنان در ایران بر این مسئله تأکید مکرر دارند که ما هنوز از مسایل و دغدغههای حقیقی زنان ایرانی آگاه نیستیم.
یکی از اهداف مهم جنبشهای زنان در ابتدای مسیر این بود که زنان باید بتوانند داستانهای واقعی و شخصی خود را چنان که هست و بدون تحریفهای رایج زمان خود، روایت کنند. این هدف در ایران، محقق نشده است. علیرغم فهرست اهداف جذابی که انجمنها و پژوهشکدههای مختلف حوزۀ زنان در اساسنامههای خود مطرح میکنند، ما هنوز نمیدانیم که خواستهها و نیازهای زنان ایرانی از اقوام و نسلها و شهرهای مختلف، چه هستند؟ آیا این زنان از فعالیتها و پژوهشهایی که در راستای احقاق حقوق و بهبود کیفیت زندگی آنها انجام میشوند باخبرند و آیا واقعا این فعالیتها و پژوهشها، گرهی از مشکلات زندگی این زنان میگشایند؟ صحبتها و داستانهای این زنان در جلسات مشاوره و روانشناسی، شنیدنی، شیرین و گاه بسیار دردناکاند. اما خبری از این روایتها و تلاش برای اصلاح و التیام رنجها، در مسیر فعالیتهای گوناگون مؤسسات برای احقاق حقوق زن ایرانی شنیده نمی‌شود.
فعالیتهای انجمنهای گوناگون زنان در ایران، مسیر منسجمی ندارند. چون سؤال و مسئلۀ اصلی مشخص نیست، وضعیت فعلی راه و آیندۀ مسیر هم ابهام دارد. این انجمنها معمولاً با هم در ارتباط نیستند. اهداف همپوشانی زیاد دارند و تقسیم کار صورت نگرفته است. همفکری و تبادل اطلاعات و تجربه صورت نمیگیرد. یافتهها جمعبندی و نقد نمی‌شوند و مثل بسیاری از نتایج کارهای علمی و تخصصی در ایران، به جایی نمیرسند و به کاری نمیآیند.
نکتۀ منفی و نقص مهم دیگر این است که مانند بسیاری از فعالیتهای علمی و تخصصی دیگر، نظریات و راهکارهای علمی به شیوهای جذاب به عموم مردم ارائه نمی‌شوند. بسیاری از انجمنهایی که در موردشان صحبت شد، وبینارها و جلسات بسیار ارزشمند و مفیدی برای توانمندسازی زنان برگزار میکنند که عموم مردم از وجود آنها بیاطلاعند. نتایج جالب پژوهشهای علمی و مقالاتِ نشریات به اطلاع مردم نمیرسند و در نتیجه اثری در به روزرسانی باورها و افکار عموم مردم ندارند. تاریخ و مستندات واقعی و تأییدشده، به مردم آموزش داده نمی‌شوند. از سوی دیگر افراد غیرحرفهای با زبانی چرب و جذاب، سخنرانیهای انگیزشی و غیرعلمی در مورد چنین و چنان بودن زنان و مردان به راه میاندازند و باورهای عمومی راکاملاً در سلطۀ خود دارند و به طور جدی به این باورها آسیب میزنند.
بالاخره، نکتۀ آخر این است که بخش بزرگی از حقایق و مستندات مرتبط با فعالیتهای زنان در طول تاریخ، به عمد یا غیرعمد، نادیده گرفته شده است و این مسئله، چهرۀ تاریخی و هویت روایتی زنان ایرانی را مخدوش میکند.
برنامهریزی و فعالیت منسجم برای بازسازی چهرۀ تاریخی و هویت زن ایرانی، بسیار حیاتی و ضروری به نظر میرسد. زنان در تاریخ عاملیت داشتهاند و دوشادوش مردان برای بهبود زندگی بشر تلاش کردهاند. متخصصان مختلف حوزههای زنان باید دست به دست هم داده و هم اطلاعات خود را تکمیل و به روز رسانی کنند و هم جمعبندی این اطلاعات را با زبانی شیوا با عموم مردم به اشتراک بگذارند.
در دو مقالۀ اخیر، تنها بخش محدودی از فعالیتهایی را که در ایران در ارتباط با زنان و توسط افراد حقیقی و حقوقی انجام میشوند، بررسی کردم. جمعآوری اطلاعات گستردهتر موجود در این زمینه، واجد اهمیت جدی به نظر میرسد. مطالعۀ تاریخ و مستندات دقیق فعالیتهای انجام شده در گذشته، بررسی جزییات مشکلات فعلی به روایت زنان و بررسی و ارزیابی مداوم راهکارهای مناسب برای حل مسائل، به ترمیم هویت روایتی زن ایرانی کمک خواهد کرد. این هویت روایتی سالم، با درونمایههای عاملیت و غلبه بر مشکلات، نقش مهمی در بهبود سلامت روان زنان و درنتیجه کل جامعه ایفا خواهد کرد. در آینده، به بررسی سایر منابع مکتوب مرتبط با مسایل زنان خواهم پرداخت.
منابع
روشنی، شهره؛ برزگر، خدیجه؛ شاهچراغیان، مریم؛ مومن، رقیه سادات (1398). رشتۀ مطالعات زنان در ایران، چالشها و راهکارها. مطالعات زن و خانواده، 7 (3): 50-9.
طباطبایی امیری، فائزه سادات؛ کریمی، رضا؛ حاج باقریان، طیبه (1396). سیر موضوعی و وضعیت کتب ترجمهشده در حوزۀ جنسیت، زنان و خانواده در ایران. فصلنامۀ علوم و فنون مدیریت اطلاعات، 3 (2): 155-129.
مکنون، ثریا (1389). نقد و تحلیل روند تحقیقات و تالیفات در موضوع زنان در ایران. پژوهشنامۀ زنان، 1 (1): 183-157.
دیدگاه‌هایی که حاوی ناسزا و افترا است، به هیچ عنوان پذیرفته نمی‌شوند
برای بهتر و روان‌تر خوانده شدن دیدگاه شما، بهتر است از متن به صورت فارسی استفاده کنید نه با حروف فینگلیش
موارد درگیری با کاربران در پاسخ به دیدگاه دیگر کاربران پذیرفته نمی‌شود